Η Πανδημία Που Έπληξε Την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Η ανθρώπινη ζωή απειλείται διαρκώς ανά τους αιώνες από πολέμους, ασθένειες και άλλους αστάθμητους παράγοντες. Ο άνθρωπος ψάχνει τρόπους για να βελτιώσει τον τρόπο διαβίωσής του, με το να τρέφεται υγιεινά και να αθλείται. Έτσι μπορεί να ελαχιστοποιήσει τις οιεσδήποτε πιθανότητες προσβολής του από κάποιο θανατηφόρο νόσημα. Ωστόσο όπως μας αποδεικνύει η ιστορία κάποιες ασθένειες δεν είναι διαχειρίσιμες από την ιατρική κοινότητα. Δεν υπάρχουν τρόποι για να κατευνάσουν την ορμή ενός ιού ο οποίος εξαπλώνεται ραγδαία και λαμβάνει την μορφή πανδημίας.
H πανδημία του σήμερα
Ο κορονοϊός μας αποδεικνύει την αδυναμία μας απέναντι σε έναν ιό που η συμπτωματολογία του, σε αρχικό πάντα στάδιο, συμπίπτει με αυτή ενός απλού κρυολογήματος, αν και μπορεί να κριθεί θανατηφόρος για τους ηλικιωμένους και τις ευπαθείς ομάδες, ειδικότερα άτομα που αντιμετωπίζουν χρόνια νοσήματα. Ο κορονοϊός, που πλέον έχει λάβει έκταση πανδημίας, δεν είναι η πρώτη ασθένεια που λαμβάνει τόσο υψηλά επίπεδα επέκτασης.
Στο παρελθόν η ισπανική γρίπη, η ασιατική γρίπη οδήγησαν στο θάνατο εκατομμύρια ανθρώπους. Τέτοια παραδείγματα φυσικά δεν συναντάμε μόνο στον σύγχρονο κόσμο αλλά και στην αρχαιότητα, όπως τον τύφο στην Αττική που εμφανίστηκε κατά το 430 π.Χ. αλλά και μετέπειτα, το 165 μ.Χ. όπου ο ιός της ευλογιάς στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία άγγιξε πολύ υψηλά ποσοστά θνησιμότητας.
Η πανδημία που έπληξε την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Ο ιός της ευλογιάς εμφανίστηκε το 165 μ.Χ., την περίοδο της απόλυτης ακμής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε ολόκληρη την Μεσόγειο. Αυτοκράτορας ήταν ο τελευταίος από τους «Πέντε καλούς Αυτοκράτορες», ο Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος Αύγουστος, ο οποίος κυβέρνησε ως συναυτοκράτορας μαζί με τον Λεύκιο Βέρο μέχρι το 169 μ.Χ. οπότε και ο Λεύκιος πέθανε. Ο ιός αυτός εμφανίστηκε 2 φορές, με την πρώτη έξαρση να τοποθετείται χρονικά από το 165 μ.Χ. έως το 180 μ.Χ. και την δεύτερη έξαρση από το 221-266 μ.Χ. Αρκετοί ιστορικοί αναφέρουν ότι η επιδημία μας προσφέρει ένα χρήσιμο στοιχείο για να κατανοήσουμε την σταδιακή παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Δύση αλλά και πλήρη αποσύνθεση της.
Η απαρχή του ιού της ευλογιάς
Πώς όμως αυτός ο ιός βρέθηκε στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία; Ο Λεύκιος, το 165 μ.Χ. μόλις επέστρεψε από την περιοχή του σημερινού Ιράν. Είχε μεταβεί στην περιοχή για να καταστείλει μία εξέγερση ανάμεσα στους Πάρθους. Επιστρέφοντας με το στράτευμά του, έφερε μαζί του και την ασθένεια της ευλογιάς η οποία είχε εκδηλωθεί στην Ανατολική Ασία αρκετά χρόνια πριν. Καθώς ο στρατός επέστρεφε στην Ρώμη, η ασθένεια εξαπλώθηκε στα μέρη από τα οποία πέρασαν, την Μικρά Ασία, την Ελλάδα και τέλος την Ιταλία. Η εξάπλωση του ιού ήταν ραγδαία σε όλη την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Ο Κλαύδιος Γαληνός, Έλληνας ιατρός και συγγραφέας κατέγραψε τα συμπτώματα της νόσου και την πορεία της. Τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα ήταν ο πυρετός, η διάρροια, ο εμετός, ο πρησμένος λαιμός και ο βήχας. Η ανάσα του ασθενούς έχει έντονη δυσοσμία και στο σώμα του εμφανίζονται εξανθήματα όπως σκασίματα και κόκκινα σημάδια. Εκείνοι που ασθενούσαν, υπέφεραν από την νόσο για περίπου δύο εβδομάδες. Δεν έχασαν την ζωή τους όλοι οι ασθενείς της νόσου και εκείνοι που ξεπέρασαν την ασθένεια απέκτησαν τα αντισώματα τα οποία αποτρέπουν ενδεχόμενη μελλοντική προσβολή από τον ιό. Βασιζόμενοι στις αναφορές του Γαληνού, σύγχρονοι ερευνητές συμπέραναν ότι η νόσος αυτή συνέπιπτε με την ευλογιά.
Κοινωνικοοικονομικές συνέπειες
Αναφορικά με την επίδραση και τις συνέπειες της ευλογιάς, οι ακαδημαϊκοί εξέφρασαν διαφορετικές απόψεις. Υπήρξε διαφωνία όσον αφορά την καταγραφή του ακριβούς αριθμού των ατόμων που έχασαν την ζωή τους από την φονική νόσο. Ο Ρωμαίος ιστορικός Δίων Κάσσιος εκτίμησε τους θανάτους σε περίπου 2.000 την ημέρα στη Ρώμη. Κατά την δεύτερη έξαρση της νόσου, οι νεκροί αυξήθηκαν σε 5.000 την ημέρα.
Η πιο πιθανή εξήγηση όσον αφορά τα τεράστια ποσοστά θνησιμότητας είναι ότι η εξάπλωση του συγκεκριμένου ιού ήταν άγνωστη στους πληθυσμούς που κατοικούσαν στην Μεσόγειο. Αυτό συμβαίνει όταν μεταδοτικές ασθένειες εμφανίζονται σε «παρθένους πληθυσμούς», πληθυσμούς οι οποίοι έχουν έλλειψη απόκτησης αντισωμάτων σε συγκεκριμένες ασθένειες. Συνολικά το ένα τρίτο του πληθυσμού πέθανε, δηλαδή περίπου 60-70 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Από τον ιό της ευλογιάς πέθανε ο Λεύκιος Βέρος, ο συναυτοκράτορας του Μάρκου Αυρήλιου το 169 μ.Χ. αλλά και ο ίδιος ο Αυρήλιος από την ίδια ασθένεια 11 χρόνια μετά.
Η πτώση της Αυτοκρατορίας
Οι απώλειες των ανθρώπινων ζωών επέφεραν αρνητικές συνέπειες στην οικονομία και την προσπάθεια διατήρησης των κεκτημένων της Αυτοκρατορίας. Ο αριθμός των φορολογούμενων, των στρατιωτών, των δημοσίων υπαλλήλων, των επιχειρηματιών και των αγροτών μειώθηκε κατακόρυφα, ενώ παράλληλα τα έξοδα για την διατήρηση της αυτοκρατορίας και την εξασφάλιση της ασφάλειας εντός των ορίων της, αυξάνονταν συνεχώς.
Η έκταση την οποία έλαβε η εξάπλωση του ιού της ευλογιάς εμπεδώθηκε σε όλους τους παραγωγικούς τομείς της Αυτοκρατορίας και οδήγησε στην σταδιακή παρακμή της. Οι οικονομικές επιπτώσεις μιας τέτοιας υγειονομικής κρίσης αποτυπώνονται στην κοινωνία. Οι οικονομικές επιπτώσεις του κορωνοϊού είναι ήδη ορατές από πολλούς οικονομικούς κλάδους οι οποίοι έχουν πληγεί ανεπανόρθωτα από την συνεχόμενη καραντίνα. Οι επιχειρήσεις παρέμειναν κλειστές για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι εργαζόμενοι ετέθησαν σε αναστολή εργασίας και ο τουρισμός έχει δεχθεί το πιο ισχυρό του πλήγμα. Οι οικονομικές επιπτώσεις όλων αυτών των παραγόντων βέβαια θα γίνουν ορατές μεσοπρόθεσμα.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Horgan J. (2019). Antonine Plague. United States of America.
Bruun, C. “The Antonine Plague and the ‘Third-Century Crisis”. Crises and the Roman Empire: Proceedings of the Seventh Workshop of the International Network, June, 2006, pp. 201-17.
Δείτε ακόμα: Γενοκτονία Αρμενίων 24 Απριλίου 1915
